Tôi không phải kiểu lãnh đạo thích ánh đèn. Không phải vì tôi khiêm tốn quá mức. Chỉ là tôi biết rõ một chuyện: ánh đèn làm người ta lóa mắt, và khi lóa mắt thì dễ đi sai đường.
Người ta hay tưởng “tiên phong” là đứng đầu đoàn, cầm cờ, hô khẩu hiệu. Thật ra nhiều lúc tiên phong là người đi trước vài bước trong bóng tối. Đi đủ xa để thấy đường. Đi đủ gần để không làm mọi người hoảng. Mà cũng đi đủ im để gió không thổi tắt ngọn lửa.
Khoảng lệch của người đi trước
Có một thứ ít ai nói thật với bạn khi bạn lên làm sếp: càng đi trước, càng ít người đi cùng. Không phải vì bạn giỏi hơn họ. Mà vì bạn nhìn thấy thứ họ chưa thấy, nghe thấy thứ họ chưa nghe. Và trong khoảng lệch đó, bạn phải tự chịu trách nhiệm.
Tôi từng có những buổi tối đóng laptop lại, phòng tối om, thành phố vẫn sáng lòe ngoài cửa kính. Mọi người nghĩ tôi đang “ổn”. Vì leader mà, phải ổn chứ. Nhưng cảm giác lúc đó giống như đứng trên một con đê dài: phía trước là nước lớn, phía sau là làng xóm. Bạn biết nếu vỡ đê, bạn là người đầu tiên bị cuốn. Nhưng bạn cũng biết nếu bạn không đứng đó, cả làng sẽ thức dậy trong nước.
Cảm giác cô đơn của người lãnh đạo không phải kiểu “không có ai chơi”. Nó là kiểu “không có ai hiểu đúng”. Bạn có thể có cả phòng họp đầy người. Nhưng khi họp xong, những câu hỏi nặng nhất vẫn nằm trên vai bạn. Và câu trả lời cuối cùng vẫn phải đi qua tim bạn trước.
Trò chơi một mình
Nhiều thứ trong lãnh đạo là trò chơi một mình. Không phải bạn muốn một mình. Mà vì có những đoạn đường chỉ một người đi được.
Gặp cơ hội thì phải quyết nhanh.
Gặp rủi ro thì phải chịu trước.
Gặp ánh mắt chờ đợi thì phải vững như đá.
Người ta thấy bạn quyết đoán, họ khen bản lĩnh. Nhưng mấy ai thấy cái giá của quyết đoán là đêm dài không ngủ, là chạy qua chạy lại trong đầu một nghìn kịch bản, là tự hỏi: “Mình đúng không? Hay mình chỉ muốn đúng?”
Thời gian dạy tôi một nghịch lý: càng cố làm lãnh đạo được lòng tất cả, càng dễ làm lãnh đạo của… chẳng ai. Lúc đó bạn thành người phát quà, không phải người mở đường. Bạn đo nhiệt độ phòng, không phải đo hướng gió.
Tiếng ồn hay hướng đi
Còn tiên phong thì khác. Tiên phong là dám đi khi chưa có tiếng vỗ tay. Dám làm khi chưa có số đông xác nhận. Dám nói “không” với những thứ nghe rất hợp tai nhưng hại dài hạn.
Trong tech hay finance cũng vậy. Tôi từng thấy những làn sóng bốc lên như thủy triều: một app mới, một trend mới, một loại tài sản mới. Người ta chen nhau lên thuyền. Ai lên sau thì phải hét to hơn để được chú ý. Còn người lãnh đạo im lặng nhìn sóng, hỏi một câu đơn giản: “Sóng này đưa mình đi đâu? Hay chỉ làm mình chóng mặt?”
Đời lãnh đạo là vậy. Một bên là tiếng ồn. Một bên là hướng đi.
Một bên là nụ cười ngay bây giờ. Một bên là sự tôn trọng mười năm sau.
Nhiều khi tôi chọn bên thứ hai. Và tôi biết nó làm mình cô đơn.
Thiếu người chịu đi cùng nhịp
Cô đơn không phải do thiếu người. Cô đơn là do thiếu người chịu đi cùng nhịp. Nhịp của người làm thật thường chậm hơn nhịp của người nói hay. Nhịp của người xây đường dài thường khác nhịp của người chạy nước rút. Bạn không thể bắt ai đó chạy marathon theo tốc độ 100 mét được. Bạn chỉ có thể tiếp tục chạy đúng nhịp, chờ đến lúc họ hiểu.
Có lúc tôi muốn nói hết. Nói thật luôn. Rằng đằng sau mỗi quyết định “đúng” là một đống cái “khó”. Rằng đằng sau mỗi lần gật đầu là một lần tôi đã cắn răng. Nhưng tôi lại thôi. Vì tôi hiểu: lãnh đạo không phải là trút lòng để tìm an ủi. Lãnh đạo là giữ cho người khác còn niềm tin để đi tiếp.
Tôi hay ví lãnh đạo như cầm đèn pin trong rừng. Bạn soi đường cho người sau, nhưng vì bạn cầm đèn nên mắt bạn lại không quen bóng tối. Thấy nhiều hơn, cũng mệt hơn. Đó là cái giá không ai ký hợp đồng trước khi nhận ghế.
Bài học về dám chịu
Cũng có người hỏi tôi: “Anh có sợ sai không?”
Tôi sợ chứ. Sợ như mọi người.
Chỉ khác là tôi không có quyền để nỗi sợ ngồi lên vô lăng.
Lãnh đạo là bài học về dám chịu. Dám chịu bị hiểu lầm. Dám chịu bị chê cứng. Dám chịu bị gọi là “lạnh”. Nhưng thứ lạnh nhất không phải giọng nói. Thứ lạnh nhất là lúc bạn phải đẩy người mình thương ra khỏi vùng an toàn để họ lớn lên.
Điều kỳ lạ là khi bạn làm đúng, người ta nghĩ đó là chuyện hiển nhiên. Khi bạn làm sai, người ta nghĩ đó là bản chất.
Bạn cũng quen dần. Quen với việc không ai vỗ tay khi đường vẫn còn nguyên. Chỉ là khi có hố, mọi người quay lại nhìn bạn đầu tiên.
Ba nguyên tắc để không lạc
Thế nên tôi học cách tự nạp lại năng lượng. Không bằng tiếng khen. Mà bằng việc nhìn đường mình đã đi và kiểm tra xem: mình có còn đi đúng hướng không.
Tôi có vài nguyên tắc để không lạc:
Một là, đừng đánh đổi tương lai lấy sự yên ổn hôm nay.
Hai là, đừng vì sợ cô đơn mà đứng vào chỗ đông người sai hướng.
Ba là, đừng để cái tôi leo lên ghế lái. Nó lái rất dở.
Nghe hơi cứng? Nhưng lãnh đạo mà mềm quá thì thành bọt biển. Thấm hết mọi thứ, nhưng không giữ được hình dạng.
Những khoảnh khắc đẹp
Và cũng không phải lúc nào tôi cô đơn. Có những khoảnh khắc rất đẹp: khi một người trẻ trong team tự nhiên “bật” ra một cách nghĩ mới; khi một quyết định khó năm ngoái hóa ra mở ra đường sống năm nay; khi một người từng phản đối cuối cùng nói: “Ờ, hồi đó anh nói đúng.”
Những lúc đó, tôi không thấy mình là người đi trước nữa. Tôi thấy mình chỉ là một người gác đường, đứng đó đủ lâu để người khác đi qua.
Đường dài vốn không ồn
Tôi viết những dòng này không phải để than. Lãnh đạo mà than nhiều thì tự hạ giá nghề mình làm. Tôi viết vì muốn nói một điều giản dị: nếu bạn đang thấy cô đơn trên đường dài, có thể bạn đang đi đúng.
Không phải đúng vì cô đơn. Mà đúng vì bạn đang nhìn xa hơn một chút. Bạn đang chọn cái khó thay vì cái dễ. Bạn đang gieo cho mùa sau, chứ không hái trộm mùa này.
Còn nếu một ngày bạn không còn cô đơn nữa, cũng tốt thôi. Có thể khi đó, người khác đã kịp bắt nhịp. Hoặc bạn đã đủ giỏi để biến điều đúng thành điều dễ hiểu.
Nhưng cho tới lúc đó, cứ đi. Im lặng mà đi. Vững mà đi. Đường dài vốn không ồn. Chỉ có người đi lạc mới la lớn.
