Tôi không thích được gọi là “sếp”

Có một thứ mong manh hơn KPI cuối quý, mong manh hơn dòng tiền đầu tháng, đó là mối quan hệ giữa người có quyền ký và người chờ lương về tài khoản. Chỉ cần một câu nói lệch tông, một cái nhìn hiểu nhầm, một quyết định thiếu giải thích, sợi dây tin tưởng giữa “sếp” và “nhân viên” có thể đứt gọn như một sợi cáp mỏng.

Và rồi tất cả chui vào vỏ an toàn: bên này thì “dạ vâng”, bên kia thì “tuỳ tụi em”, không ai thật sự gặp nhau ở giữa.

Vì sao tôi không thích được gọi là “sếp”

Tôi chưa từng thực sự thoải mái khi nghe ai đó gọi mình là “sếp”. Không phải vì khiêm tốn giả vờ. Mà vì từ đó giống như một bức tường vô hình dựng lên giữa hai người.

“Sếp” là một cái nhãn rất tiện:

• Tiện để nhân viên đổ mọi trách nhiệm lên đó (“tại sếp quyết vậy”).

• Tiện để người lãnh đạo trốn trong đó (“anh là sếp, anh có quyền”).

Nhưng chính cái tiện đó giết chết sự thật, sự tôn trọng lẫn nhau và cả cảm giác cùng một đội.

Khi bạn gọi tôi là “sếp”, câu chuyện không còn là giữa hai người đang giải một bài toán chung, mà là giữa người cầm quyền và người chờ phán quyết. Mọi từ ngữ bỗng phải lựa chọn rất kỹ: nói thế này có vô lễ không, nói thế kia có “mất lòng sếp” không. Cuộc trò chuyện bị bóp méo ngay từ chữ đầu tiên.

Tôi không muốn làm “sếp”, tôi muốn làm người cùng chịu trách nhiệm.

Vì “sếp” thì được quyền đúng một mình.

Còn người cùng chịu trách nhiệm thì buộc phải nghe, phải sửa, phải nhường, phải xin lỗi khi cần.

Mối quan hệ mong manh: một cú nhăn mặt cũng đủ lệch hướng

Quan hệ giữa người lãnh đạo và nhân viên, nhìn bên ngoài thì có vẻ rất rõ: ai đánh giá ai, ai ký quyết định ai. Nhưng bên trong, nó là một mạng lưới cảm xúc rất dễ vỡ.

• Một lần nhăn mặt khi nghe góp ý, nhân viên ghi lại: “À, nói vậy là không nên.”

• Một lần hứa mà không làm, nhân viên kết luận: “Thôi, nghe cho vui thôi.”

• Một lần ưu ái sai người, cả team tự dặn nhau: “Ở đây quan trọng là làm sếp thích, không phải làm đúng.”

Từ đó trở đi, họ không nói thật nữa. Họ nói điều an toàn.

Tôi thì tưởng mình “lãnh đạo tốt vì đội ít drama”, nhưng thật ra chỉ là mọi người đã chọn im lặng.

Ở chiều ngược lại, nhân viên cũng mong manh không kém.

• Một feedback thẳng mà không có ngữ cảnh, họ có thể nghe thành công kích.

• Một lần tôi bận không trả lời tin nhắn, họ có thể nghĩ mình bị bỏ rơi.

• Một quyết định cứng rắn, nếu không giải thích, dễ bị hiểu là “sếp chỉ quan tâm kết quả, không quan tâm con người”.

Chúng ta đứng ở hai đầu của cùng một sợi dây. Kéo mạnh quá thì đứt. Thả lỏng quá thì trôi. Giữ được sự căng vừa phải – đủ nghiêm, đủ gần, đủ rõ ràng – là việc rất khó.

Thực trạng nhân viên bây giờ: không lười, nhưng mệt và hoang mang

Tôi không tin thế hệ nhân viên bây giờ lười hơn thế hệ trước. Tôi thấy họ mệt hơn, phân tán hơn, và thiếu niềm tin hơn.

Tôi gặp rất nhiều bạn:

• Làm ba năm, nhảy việc bốn chỗ, CV đẹp, kỹ năng đủ xài, nhưng ánh mắt lúc nào cũng… hơi vô định.

• Vào công ty với kỳ vọng “được dẫn dắt”, rồi vài tháng sau vỡ mộng vì nhận ra sếp mình cũng đang loay hoay không kém.

• Vừa làm vừa lướt mạng, bị bủa vây bởi hình ảnh “người ta 25 tuổi đã…”, “người ta 30 tuổi đã…”, nên mỗi ngày đi làm đều lẫn một chút cảm giác mình đang tụt lại.

Nhiều nhân viên bây giờ không thiếu kỹ năng, nhưng thiếu một lý do để tin và đi xa cùng một nơi. Họ nhìn công ty như một trạm dừng, không phải một con thuyền. Nhìn sếp như một “điểm đánh giá performance”, không phải người cùng chèo.

Thế nên mối quan hệ mong manh hơn bao giờ hết:

• Hơi không hài lòng là nghĩ tới chuyện nghỉ,

• Hơi bị góp ý là nghĩ tới “toxic”,

• Hơi cảm thấy không được “care” là lập tức rút cảm xúc về, làm đủ, chứ không làm hết.

Tôi không trách. Vì phần lớn những vết xước đó không sinh ra trong một ngày. Nó là kết quả cộng dồn của nhiều năm bị đối xử như “resource”, như “đầu người”, như một dòng trong bảng chi phí.

Khi “sếp” quên mình cũng là người… làm thuê

Người lãnh đạo hay quên một điều rất đơn giản: mình cũng là nhân viên.

Chúng ta cũng đang “đi làm thuê” cho một thứ gì đó: cho cổ đông, cho thị trường, cho chính kỳ vọng của mình.

Nhưng khi bước vào vai “sếp”, rất dễ bị cuốn vào ảo giác quyền lực:

• Lời mình nói tự nhiên nặng ký hơn.

• Câu nói nửa đùa nửa thật của mình bỗng trở thành chỉ đạo.

• Một phút nóng giận của mình có thể mất của người khác vài tháng niềm tin.

Nếu tôi tin mình lúc nào cũng biết nhiều hơn, đúng hơn, sáng suốt hơn nhân viên, tôi đã tự đẩy mình vào vùng mù. Và từ khoảnh khắc đó, mối quan hệ giữa tôi với đội không còn là “chúng ta cùng làm cho tốt hơn”, mà là “các em làm theo ý anh đi”.

Đó là lúc chữ “sếp” phát huy tác dụng… tệ nhất. Nó cho tôi quyền không phải nghe ai nữa.

Tôi muốn gọi nhau bằng gì?

Tôi không ảo tưởng rằng đổi cách xưng hô là đổi được thực tại.

Gọi “anh – em”, “chị – em”, “leader – team”, “coach – player”… nếu bên trong vẫn là tư duy trên – dưới, mọi thứ cũng như cũ.

Nhưng tôi né chữ “sếp” vì muốn nhắc mình mỗi ngày:

• Tôi không có quyền “cao hơn” về giá trị con người.

• Tôi chỉ đang ở một vai trò đòi hỏi phải chịu trách nhiệm nhiều hơn, nhận phần rủi ro lớn hơn, và đôi khi là nhận phần áp lực bẩn hơn.

Tôi muốn mối quan hệ với người làm cùng mình giống như thế này:

• Tôi có quyền quyết định cuối cùng, nhưng anh em có quyền chất vấn tới cùng.

• Tôi có quyền không đồng ý, nhưng không có quyền xem nhẹ nỗ lực và cảm xúc của bất kỳ ai.

• Tôi có quyền nhận nhiều hơn về tài chính, nhưng phải nhận nhiều hơn cả phần trách nhiệm khi mọi thứ đi sai.

Nếu gọi tên được đúng như vậy, thì có gọi tôi là “sếp” hay “anh” cũng chẳng quan trọng nữa. Nhưng tôi cần một cái neo trong ngôn ngữ để nhắc mình: tôi ở đây để phục vụ mục tiêu chung, không phải để được phục vụ.

Một thực tế khác: nhân viên cũng phải tự lớn lên

Nói vậy không có nghĩa nhân viên là nạn nhân mãi mãi.

Mối quan hệ mong manh này không thể bền nếu chỉ một phía cố gắng.

Ở phía nhân viên, tôi thấy ba “cạm bẫy” rất phổ biến:

1. Đòi hỏi một “sếp hoàn hảo” rồi mới cho mình nỗ lực.

   Thật tiếc, trong thực tế, không có ai như vậy. Nếu bạn chỉ làm đúng sức mình khi gặp “sếp lý tưởng”, thì bạn đang giao cả sự nghiệp cho… xác suất.

2. Đánh đồng mọi phản biện là toxic.

   Một sếp tệ có thể dùng “góp ý thẳng thắn” để chê bai, hạ bệ.

   Nhưng một sếp tốt cũng sẽ dùng những từ có thể làm bạn khó chịu: “chưa đủ”, “làm lại”, “điều này là lỗi của em”. Trốn tránh mọi va chạm không giúp bạn an toàn hơn, nó chỉ làm bạn kém trưởng thành hơn.

3. Xem công ty là nơi phải “chăm sóc cảm xúc mình”, thay vì nơi mình cùng xây kết quả.

   Cảm xúc quan trọng. Nhưng nếu mỗi lần bị nhắc việc là mỗi lần tổn thương, mỗi lần bị yêu cầu chuẩn hơn là mỗi lần nghĩ “không được trân trọng”, thì rất khó để đi đường dài trong bất cứ môi trường nào.

Giữ sợi dây không đứt

Để mối quan hệ giữa người lãnh đạo và nhân viên bớt mong manh, tôi tự nhắc mình vài điều:

• Tôi không phải “sếp”, tôi chỉ là người đứng mũi chịu sào sớm hơn.

• Tôi có quyền sai, và phải nói ra được câu: “Anh sai rồi, mình làm lại.”

• Tôi không thể đòi hỏi nhân viên trung thành, nếu họ không hiểu tôi đang cố gắng vì cái gì.

Còn với những người làm cùng tôi, tôi luôn mong họ cũng giữ vài cam kết:

• Dám nói thật nhưng nói trên dữ liệu, không nói cho hả giận.

• Dám góp ý nhưng cũng dám nhận phần trách nhiệm của mình.

• Nếu đã chọn ở lại, thì không làm với thái độ “tạm bợ cho tới khi tìm được chỗ khác”.

Mối quan hệ giữa “sếp” và “nhân viên” thực ra không phải là mối quan hệ giữa người trên và người dưới, mà là giữa những người cùng ngồi trên một con thuyền, chỉ là vị trí ngồi khác nhau.

Tôi không thích được gọi là “sếp” vì tôi sợ một ngày nào đó, chính cái từ đó sẽ làm tôi quên mất điều đơn giản ấy. Và đến khi sực tỉnh, có thể nhìn lại thì những người đáng quý nhất, thẳng thắn nhất, tâm huyết nhất… đã lặng lẽ bước xuống thuyền từ lâu.